Nu het stof van de feesten wat is gaan liggen, de tijd genomen om de jaaroverzichten in de kranten en weekbladen door te nemen. Daarbij ook gestoten op het interview met ontwikkelingseconoom Paul Collier in De Morgen van 28 december.(1) De woorden 'migratie' en 'integratie' in de kop trokken als vanzelfsprekend mijn aandacht. Ik probeer rond deze thema's ook steeds zoveel mogelijk een open geest te houden, verschillende stemmen te horen, wisselende perspectieven te exploreren. Daarom ben ik zeker ook geboeid door het verhaal van een onderzoeker die aangeeft "tot geen enkel kamp te willen behoren". Iemand die naar eigen zeggen vooral wil proberen de discussie rond deze maatschappelijk 'lastige' vraagstukken uit 'het mijnenveld van emoties weg te trekken'.
Ik moet zeggen dat ik na het lezen van het interview wel wat op mijn honger blijf zitten. Ik had nieuwe inzichten of via onderzoek onderbouwde argumenten verwacht. Misschien stiekem ook wat concrete aanzetten tot oplossingen of een zich ontwikkelende aanbeveling. Maar ik vond ze niet.
Wel anekdotiek, over zijn eigen grootvader bijvoorbeeld die van Duitsland naar Engeland trok. Heel wat open deuren ook, bijvoorbeeld over hoe moeilijk het is om mensen die naar het Westen komen voor hun studies daarna terug naar hun land van herkomst te bewegen. Maar dat soort dingen kan ik nog plaatsen: het blijft belangrijk om via dit soort media mensen te informeren over en sensibiliseren rond ook de persoonlijke dimensies van migratie.
Waar ik het veel moeilijker mee heb is met een aantal scheef lopende vergelijkingen in Colliers betoog. Zijn belangrijkste idee is dat migratie beperkt moet worden. Volledig open grenzen zijn geen goed idee. Ook dat is weer iets waar denk ik de meeste mensen al wel op een of andere manier van overtuigd zijn geraakt. Maar in plaats van dan aan te geven hoe je op een constructieve en ethisch manier zo een 'controle' op migratie zou kunnen uitwerken, komt hij met een wel heel vreemd argument over waarom dit belangrijk is: "verdediging van territorium is niet alleen een mensenrecht, het wordt ook in het hele dierenrijk erkend. Het zit sinds miljoenen jaren in onze natuur ingebakken." Auw! Wanneer mensen met dit soort verhalen aankomen, vermoed ik steeds een zwaktebod. Wat moeten we hiermee? Sinds wanneer doen we dingen omdat de dieren ze ook net zo doen? En hoe bizar is het wel niet wanneer we natuurlijke instincten beginnen in te roepen om de effecten van een globalisering af te wijzen die we als cultuurwezens zelf in gang gezet hebben? Verder lijkt het me overgings zo dat je met de Fabels van La Fontaine net zo goed voor als tegen migratie kan pleiten.
Wat ik ook niet goed kon plaatsen waren Collier's typeringen van migranten als 'gelukszoekers'. Ongetwijfeld zijn veel migranten mensen die hun geluk zoeken (het belangrijkste levensproject van zowat elke levende mens op deze planeet). Maar de term 'gelukszoekers' in combinatie met de term 'ongebreidelde stroom' roept vooral negatieve connotaties op: van 'profiteren' en 'overspoelen' en dergelijke meer. Niet echt termen die ten dienste kunnen staan van het 'genuanceerde' en 'objectieve' verhaal dat Collier zegt te willen brengen. Daarbij komt nog dat ik vermoed dat een belangrijk deel van de mensen die vandaag de dag over de aarde bewegen niet zozeer op zoek naar geluk zijn dan wel in de eerste plaats gewoonweg proberen te overleven, op de vlucht voor oorlogsgeweld, honger, terreur, een totaal gebrek aan perspectieven. In het VRT jaaroverzicht zag ik weinig 'gelukszoekers'.
Het blijft me opvallen hoe wij, gezeten in onze Westerse comfortzone, ons het recht blijven toe-eigenen om te bepalen of anderen mogen dromen of niet. Wijzelf laven ons dagelijks aan het discours van 'zelfbepaling' en 'autonomie': mijn ambities, mijn dromen, mijn noden, mijn plannen, mijn verlanglijstje,.... het zijn de sturende elementen in onze agenda's. Maar van anderen, van hen die van buiten ons blikveld komen, accepteren we moeilijk dat ze op dat vlak net als ons zouden zijn. Voor hen is 'dromen' een luxe-goed dat ze niet zomaar mogen krijgen, dat moet hen vergund worden. We beperken hun bewegingsvrijheid niet enkel met reële grenzen maar ook met nog heel wat grenzen in hun hoofd.
Ik volg Collier in zijn oproep om grondig na te denken over de gevolgen van migratie aan alle kanten van de grens. De met migratie samenhangende 'brain drain' die arme landen verzwakt en dus nog meer mensen het gevoel geeft dat ze daar niet kunnen blijven, is een niet te miskennen feit. Maar ik vind niet dat je de verantwoordelijkheid voor de oplossing daarvan alleen maar bij de migrerende individuen zelf mag leggen. Ik vind niet dat je van mensen zoveel 'zelfopoffering' mag verwachten. Het is de taak van overheden om samen te werken aan structurele stabiliteit, aan veiligheid. Daarbinnen hebben mensen dan de ruimte om effectief keuzes te maken.
Ik volg Collier ook in zijn waarschuwing voor een mogelijke ervaring van 'teveel aan diversiteit'. De meerwaarde van verschil staat voor mij onomstotelijk vast, maar ik vind ook wel dat je mensen de kans en de tijd moet geven om zich aan te passen aan een veranderende context: zowel de migranten als de mensen in het land van aankomst. Maar ik wil hierin wel 'strenger' zijn dan Collier. Hij stelt dat we vooral moeten uitzoeken tot hoe ver we kunnen gaan opdat de ons omringende diversiteit nog 'comfortabel' is. Dat volg ik niet. Om te leren en te evolueren moet je stretchen, voorbij je comfort durven gaan. Om dit mogelijk te maken wil ik opnieuw wijzen op een een gedeelde verantwoordelijkheid: het individu en de overheid moeten samen denken over en werken aan een omgeving waarin diversiteit echt het verschil kan en mag maken. Collier zelf schuift de hete aardappel voor zich uit.
Op 1 januari 2014 gingen de Europese grenzen open voor Roemenen en Bulgaren. Dit leidde in sommige Europese landen blijkbaar zelfs tot een ware 'migratiepsychose'. Als dat maar niet het woord van 2014 mag worden. Ik hoop echt dat we in 2014 op een meer constructieve en gefundeerde manier kunnen nadenken over deze toch enorme uitdaging voor ons allemaal.
(1) Het interview met Collier van 28/12 kon ik niet online vinden maar hier een opinie van hem van 2/12/2013
Geen opmerkingen:
Een reactie posten