De multiculturele samenleving mislukt, het is een waarheid als een koe. Pardon? Ja, dat meen ik echt. Angela Merkel had het een drietal weken geleden al gesteld, en nu ook onze eigenste premier Leterme het gezegd heeft, kunnen we er niet meer omheen. Waarlijk rijmt ‘demissionair’ op ‘visionair’. Tijd dus om resoluut een andere richting uit te gaan. To boldly go where no man has gone before: niet een multi-, maar wel een echt interculturele samenleving.
Ik hoor u al kreunen: toch niet weer zo’n self-made filosoof die met semantische steekspelletjes een reëel en dwingend vraagstuk tracht te ontwijken? Integendeel, ik probeer eindelijk – letterlijk- te zeggen waar het op staat. Ons met de keuze van de juiste woorden ook tot de keuze van de juiste acties te dwingen. 'Multi, immers, dat was de gemakzuchtige weg. Naast elkaar, zonder de noodzaak van met elkaar. En als ik jou niet echt ‘nodig’ heb, waarom ben je hier dan eigenlijk nog? 'Multi' staat voor een zich op veilige afstand voltrekkende veelvormigheid, zonder een oproep tot betrokkenheid of handeling. Inter'', dat zal harder in ons vel gaan snijden. Dat betekent vreemde voetstappen op ons erf en handen die vuil gemaakt moeten worden. ‘Inter’, dat gaat om wat er tussen ons is, om datgene wat ons nu weer eens verbindt en dan weer eens scheidt. ‘Inter’ wijst ons op onze grenzen en tegelijkertijd op ons vermogen om deze grenzen te overschreiden. Bij het vernoemen van ‘inter’ kan je moelijk aan de kant blijven.
Het is die oproep tot in het bad stappen die ik ook in de bijdrage van Veli Yuksel in de krant van gisteren lees. Conflicten niet langer toedekken. Het debat aan gaan. Het 'rechten' en 'plichten' verhaal in alle kringen en op alle fora durven voeren. Dat betekent inspanningen vragen aan de nieuwkomers (de taal leren, zich inschrijven in het heersende democratisch bestel, etc), maar zeker - en dit vind ik heel belangrijk om toe te voegen - ook aan de inwoners van 'het land van aankomst'. Jazeker, alle van overheidswege ingestelde initiatieven als inburgeringstrajecten en alle budgetten vrijgemaakt voor integratiecoaches zullen nooit genoeg te noemen zijn, als niet de gehele gemeenschap bereid is die inspanning te leveren die alle andere inspanningen vooraf hoort te gaan. Ik bedoel daarmee het durven toegeven dat integratie geen eenrichtingsverkeer is, maar altijd – en daarmee bedoel ik altijd – van twee kanten moet komen. Elke '"aanpassing" bij jou, ook een aanpassing" bij mij. De verandering ook bij wie zich al volkomen achtte, dat is een van de harde' waarheden van de dynamiek van de ontmoeting, die je in het kunstmatige opzet van de multiculturele maatschappij nog wel kan verhullen, maar die zich in de realiteit van de interculturele samenleving, dwingend openbaart.
Zoals Yuksel zegt, een nieuze modus vivendi moet vorm krijgen. Alleen door zelf deel te durven en willen worden van de gediversifieerde samenleving zullen we kunnen ontsnappen aan het beklemmend gevoel van onmacht, dat zich nu uit in de nood om luid over mislukking te spreken. We moeten aanvaarden dat we voor een permanente bouwwerf staan. Een soort sociale Sagrada Familia, een onmogelijke constructie die ons aanspoort vaardigheden te ontwikkelen die we verwaarloosd hebben en geijkte kennis op een innovatieve manier in te zetten.
Ben ik naïf, een utopist, een doorgedraaide idealist. U mag mij zo noemen, men heeft mij al van erger beschuldigd. Maar zelf, in het diepst van mijn gedachten, weet ik wat ik echt ben: zonder twijfel, een realist. Want had u nu echt gedacht dat er zoiets bestond als de mogelijkheid om deze weg niet verder op te gaan? Geloofde u nu echt in de optie om ‘terug te keren’ naar een soort monocultureel punt 0 (nostalgie naar het verleden bezwaart niet enkel de nieuwe Belgen, meneer Yuksel)? De realisatie van de interculturele samenleving dient zich aan als een uitdaging waar we niet onder uit kunnen, een ‘vraagstuk’ dat we niet uit moedeloosheid'' mogen parkeren. Het point of no return zijn we, in alle betekenissen van het woord, allang geleden gepasseerd.
